موشک های هایپرسونیک: چگونه سرعت پنج برابر سرعت صوت، معادلات جنگ را تغییر می‌دهند؟

موشک های هایپرسونیک، برگ برنده کشورهای جهان برای صحنه نبرد هستند. موشک‌هایی که با سرعتی تا پنج برابر صوت اهداف را نابود می‌کنند.

نیروی دریایی ایالات متحده از سال ۲۰۱۳ در حال استفاده از یک موشک سطح به هوا یا ضد کشتی ساخت شرکت ریتیان به نام SM-6 استفاده کرده است. این موشک در استراتژی‌های هجومی حملات یا دفاعی توسط نیروهای دریایی مورد استفاده قرار می‌گیرد. این یعنی فرقی نمی‌کند آن‌ها بخواهند چیزی را در آسمان نابود کنند و یا در اقیانوس غرق کنند، موشک اس ام-۶ قادر به انجام آن است. این موشک از یک موتور موشک جامد تغذیه می‌شود و می‌تواند به سرعتی بیش از ۳،۵۰۰ کیلومتر بر ساعت برسد که به طور قابل توجهی سریع‌تر از موشک قدیمی تاماهاوک است. در حالی که تاماهاوک همچنان موشک دقیقی بوده و در ارتش ایالات متحده استفاده می‌شود، اما سرعت آن کمتر از ۹۰۰ کیلومتر بر ساعت است.

سرعت‌هایی فراتر از ۳،۰۰۰ کیلومتر بر ساعت به‌هیچ‌عنوان کُند نیستند، اما اگر سامانه تحویل سلاح سریع‌تری وجود داشته باشد چه اتفاقی می‌افتد؟ اینجاست که پای موشک‌های هایپرسونیک باز می‌شود. به هر شیء که سرعت صوت یا به‌عبارت دیگر ۱ ماخ را رد کرده باشد، «سوپرسونیک» گفته می‌شود. «هایپرسونیک» به اشیائی اشاره دارد که به سرعتی فراتر از ۵ ماخ رسیده‌اند. استفاده از چنین سامانه تحویل اسلحه‌ای، می‌تواند زمان حملات دفاعی یا حملات هجومی را به میزان قابل توجهی در صورت حمله با موشک، هواپیما یا نیروی دریایی توسط نیروی دشمن کاهش دهد.

موشک های هایپرسونیک؛ بسیار سریع و فوق دقیق

سامانه تحویل سلاح هایپرسونیک از سه مؤلفه اصلی تشکیل شده است: یک پلتفرم پرتاب، یک موشک تقویت‌کننده و یک وسیله هایپرسونیک که سلاح را در خودش جای داده است. زمانی که یک پلتفرم پرتاب (که می‌تواد یک کامیون، هواپیما یا کشتی دریایی باشد) در موقعیت مناسبی قرار گرفته باشد و هدف مشخص شده باشد، موشک پرتاب خواهد شد. موشک تقویت شده توسط هایپرسونیک به ارتفاع مشخصی در نزدیکی هدف خواهد رسید؛ سپس تقویت‌کننده از آن جدا می‌شود، وسیله هایپرسونیک فعال شده، به بالاترین سرعت می‌رسد و سپس به‌طرف هدف شلیک می‌شود. این سیستم اجازه مانور بیشتری نسبت به یک موشک بالستیک معمولی می‌دهد که یک مسیر قابل پیش‌بینی را به‌طرف هدف دنبال می‌کند.

این فرآیند به اندازه گفتنش آسان نیست. در حال حاضر معدود کشورهایی موفق به دستیابی به فناوری موشک های هایپرسونیک شده‌اند. یکی از ان‌ها ایالات متحده است که سیستم‌های تحویل سلاح بلند برد هایپرسونیک را از طریق لشکر ۳ پیاده‌نظام و لشکر ۵ پیاده‌نظام مکانیزه  خود  آماده استفاده کرده است. گزارش‌ها نشان می‌دهد ارتش آزادی‌بخش چین نیز از سال ۲۰۱۹ به این فناوری دست پیدا کرده است. سلاح چینی‌ها که DF-17 نام دارد، با سرعت بسیار بالایی بین ۵ تا ۱۰ ماخ حرکت می‌کند. روسیه نیز از موشک هایپرسونیک «کینژال» خود در جنگ با اوکراین استفاده کرده است؛ هرچند اوکراینی‌ها ادعا می‌کنند که این موشک‌ها را سرنگون کرده‌اند.

ایران نیز در تابستان سال ۲۰۲۳ از یک موشک هایپرسونیک به‌نام «فتاح» رونمایی کرد که از توان دستیابی به سرعت‌های بالا رو انجام مانورهای مختلف در خارج و داخل جو زمین برخوردار است. برد این موشک ۱،۴۰۰ کیلومتر اعلام شده و سرعت آن پیش از اصابت به هدف به ۱۳ تا ۱۵ ماخ می‌رسد. روز گذشته نیز پاکستان از توسعه یک موشک هایپرسونیک با سرعتی تا حداکثر ۵ ماخ پرده برداشت.

بیشتر بخوانید:

موشک هایپرسونیک فتاح با قابلیت عبور از سامانه‌های سپر موشکی رونمایی شد

دشواری‌های آزمایش

پلتفرم‌های پرتاب موشک و موتورهای تقویت‌کننده چیز جدیدی نیستند، اما هایپرسونیک جدیدترین فناوری در این عرصه را نشان می‌دهد. برای دستیابی به سرعت‌های بیش از پنج برابر سرعت صوت سامانه‌ها باید از یک موتور اسکرمجت استفاده کنند. تکنولوژی اسکرمجت هنوز در مراحل ابتدایی خود است، اما بر اساس گزارش‌ها طراحی ساده‌تر و سرعت بالاتری در مقایسه با موتورهای جت معمولی و بسیاری از موتورهای تقویت‌کننده موجود دارد.

مشکلاتی سر راه رسیدن به سرعت هزار کیلومتر بر ساعتی وجود دارد. لاکهید مارتین، یکی از شرکت‌هایی که روی توسعه سلاح‌های مافوق صوت کار می‌کند، می‌گوید که حتی برقراری ارتباط با خود موشک هم چالش‌برانگیز است. حتی اگر بتوانید کنترل سلاح را به‌دست بگیرید، باز هم امکان از دست رفتن کنترل بر اثر گرمای تولید شده در سرعت‌های بالا زیاد است.

سیستم‌های سلاح هایپرسونیک، مرز جدیدی در میدان نبرد هستند که پس از سال‌های ساخت و ساز سلاح‌های بزرگ در دوران جنگ سرد به‌وجود آمده‌اند. البته مشخص نیست که آیا این سلاح‌ها در جنگ استفاده خواهند شد یا خیر، و هنوز دیده نشده که چنین سیستمی در بلند مدت موثر و قابل اجرا باشد؛ اما مانند هر سیستم تحویل سلاح جدید دیگری، به خصوص یکی که از فناوری‌های جدید و نامشخصی استفاده می‌کند، کمی نسبت به استفاده از آن‌ها در جنگ‌ها شک داریم.

پتانسیل ایجاد تحولی در صحنه‌های نبرد

اگر سلاح‌های هایپرسونیک وارد میدان نبرد شوند، توانایی تغییرات چششویری در نحوه اجرای عملیات‌های نظامی را خواهند داشت. آن‌ها حتی از بمب‌افکن‌های بلند برد استراتژیک و موشک‌های بالستیک هم توانمندتر هستند. یک موشک فوق مانورپذیر با ۱۰ برابر سرعت صوت می‌تواند در مدت زمان کمی نسبت به اهداف واکنش نشان دهد. این ویژگی بسیار مهمی برای نیروهای مهاجم است و برای نیروهایی که مورد حمله قرار می‌گیرند، فوق‌العاده ویرانگر خواهد بود.

با این حال، با توجه به اینکه سیستم‌های تسلیحاتی دوربرد در زرادخانه ارتش ایالات متحده حضور دارند، احتمالا سیستم‌های پیشرفته‌تری برای مقابله با چنین موشک‌هایی نیز در حال توسعه هستند. بنا بر گزارش‌ها، آمریکا در حال توسعه یک سیستم دفاعی ماهواره‌ای برای مقابله با تهدیدات موشک های هایپرسونیک است که احتمالا تا سال ۲۰۲۵ عملیاتی خواهد شد. البته این در حد یک فرضیه است، زیرا تاکنون این سلاه‌ها در هیچ نبردی در مقیاس‌های بزرگ توسط هیچ نیرویی در جهان مورد استفاده قرار نگرفته‌اند. اما اگر همه‌چیز طبق برنامه پیش برود، سلاح‌های مافوق صوت به‌زودی  به‌همراه هواپیماهای بدو نسرنشین، جنگ سایبری و سلاح‌هایی با انرژی هدایت شده، بخش مهمی از میدان نبرد قرن بیست و یکم خواهند بود.